Art Talk: Hanna Mattes
MY MIND WILL TRAVEL
WHERE MY BODY CAN’T GO *
Hanna, we kennen elkaar al een tijd. Toen ik me een aantal jaar geleden uit de Amsterdamse kunstwereld terugtrok om me full time met permacultuur bezig te houden, bleven wij in gesprek. Onze perspectieven bleven elkaar voeden, ook al kon ik niet veel voor je werk betekenen op dat moment.
Ja, om met iemand buiten het kunstveld over het werk te praten heeft waardevolle kwaliteiten merk ik. Juist omdat jij vanuit jou werk in de permacultuur zo bezig bent met de natuur, voel ik de vrijheid om het niet alleen over het werk te hebben, maar ook dieper op die natuur of op mijn relatie met de natuur in te gaan. Het werk wordt dan net vanuit een ander perspectief benadert, wat heel mooi en aanvullend is en me daarmee inhoudelijk veel oplevert.
Schilderend door een lock-down
Onze dialogen leken zich vooral te richten op de verbazing die we allebei voelen. Wat is dit voor leven en planeet? Ik wilde dat een vorm geven in een geschreven tweegesprek. Als een kader waarbinnen iets kan ontstaan, of niet. Zoals jij dat doet met het gebruik van verf op negatieven; je zoekt het toeval op, creëert een spanningsveld waarbij toeval onder controle staat.
Ja toeval speelt absoluut een rol. Ik ben dat ook in andere media gaan onderzoeken. Zo ben ik de laatste maanden aan het schilderen, aan het performen en aan het schrijven.
Interessant is dat ik door de situatie met covid19 en de lock-down nu met verf op doek schilder, een hele andere schaal dan met een klein kwastje op een negatief. Ik zou eigenlijk naar Mexico zijn gegaan voor een Artist in Residence programma. Dat ging niet door. Ik werk thuis veel, onderzoek materialen en technieken. Maar het werk zelf maak ik toch vooral als ik op reis ben. Dan kan ik dat beter toelaten. En nu zat ik opeens vast. Het voelt alsof ik daarom het schilderen heb opgepakt, dat is zo onwennig voor me. Dat veroorzaakt eenzelfde schokeffect als wanneer ik in een ander land terecht kom. Ik weet er nog niets van, ik weet niet eens of het goed is wat ik aan het doen ben.
“Met het schilderen heb ik het idee weer helemaal aan het begin te staan.”
Licancabur Burning 2019 – The Lunar System
De rol van toeval
Dus heb ik feedback gevraagd van mensen die daar wel verstand van hebben en zij gaven terug: moeten we jou wel vertellen hoe je moet schilderen? Want het toeval en uitvinden hoe dingen werken maken zo’n belangrijk deel van je werk uit?
Daarmee werd ik op mezelf teruggeworpen. Ik voel me onhandig met het materiaal. Dat herken ik van toen ik met het schilderen op negatieven begon. Het kost tijd om daar een vorm in te vinden. Ik had geen referenties. In vroege filmtechnieken zag je wel dat er op filmmateriaal werd geschilderd, maar in de fotografie vind je dat eigenlijk niet. Hooguit het schilderen op een afdruk maar bijna nooit op negatief.
Dus ik vroeg me af, wat is dat toeval dan? In Mapping My Hollywood fotografeerde ik een zonsondergang zonder dat ik dat technisch eigenlijk kon. Een vriend begon me instructies te geven, maar dat voelde niet goed. Ik wilde juist zien wat er zou gebeuren als ik het op mijn manier zou doen. Dat is best grappig, ik meen dus op de één of andere manier wel te weten wat ik doe of wil in de fotografie. Daarin geef ik ruimte voor een soort gecontroleerd toeval, want het onvoorspelbare maak ik mogelijk door bijvoorbeeld de techniek niet goed te gebruiken. Maar bij het schilderen is geen sprake van een ‘bewust toelaten van toeval’, op dit moment is eigenlijk alles daarin nog toeval. Dat maakt het heel kwetsbaar.
Feedback van anderen helpt me om met andere ogen naar mijn werk te kijken. Op de academie had ik dat met fotografie ook. Ik had wel 10 versies van een bepaald beeld. En telkens vroeg ik me af welke nou goed was voor dat beeld, welke was af? Later ben ik dus zekerder in dat proces geworden, ik weet nu hoe ik dat spanningsveld uit kan nodigen.
Gone with the wind 2007 – Mapping my Hollywood
Ik moet de beelden kunnen voelen
Je weet niet of het goed is, je speelt niet op safe toch kies je om je tijd te stoppen in het verkennen van dat onontgonnen gebied.
Dat ontstaat uit het voorgaande, heel organisch. Sinds een jaar of 8 schilder ik op mijn negatieven. Bij Searching for the Cold Spot, het eerste boek uit de trilogie. Dat project heeft als ultieme vorm het boek, dat vormt een geheel. In die beelden zitten ritmes en een tastbare kwaliteit die me deed denken aan schilderwerken. Toen we naast het boek een tentoonstelling wilden laten zien, heb ik er een aantal groot laten afdrukken op 2 x 1.60 meter. Ik was onder de indruk van het effect. Je weet niet of je een schilderij of een foto ziet. Daar wilde ik meer mee doen.
De beelden uit The Lunar System kunnen beter op zichzelf staan, buiten het boek. Maar het werken met mijn handen, het analoge proces is belangrijk voor me. Die aanraakbare, tactiele kwaliteit zoek ik bewust op. Dat doe ik ook door zelf in het werk voor te komen. Met een model lukt het me niet om diezelfde nabijheid te ervaren. Ik moet het zelf zijn, ik moet het voelen.
“Het was te mooi om goed te zijn”
Meteorite 2013 – Encounters.
Op dit moment werk ik veel met taal. Ik schrijf iedere dag gedichten of proza. Dat komt terug in de schilderijen. In de foto’s van The Lunar System heb ik dat geprobeerd met een oude typemachine. Maar het was te mooi om goed te zijn. Het werkte niet in een beeld.
Maar één van mijn stiefvaders, die animatiefilms maakte en die ik vroeger veel op zijn films heb zien tekenen en schrijven bracht het weer onder mijn aandacht. Want het hoeft natuurlijk niet in één enkel beeld. Dus ik ben nu aan het experimenteren om hele filmstroken zo te belichten dat ik er woorden op kan zetten. Nog experimenteel maar taal is belangrijk voor me op dit moment.
De illusie van fotografie
De interactie met de buitenwereld vormt je spiegel op dat moment.
Dat is persoonlijkheidsontwikkeling, het maakt me steeds sterker in het tonen van wat ik wil laten zien. Ik weet wie ik kan aanspreken voor “kwetsbare” feedback. Spiegels, die ik zelf heb uitgekozen.
In 2009 deelde ik in Berlijn een studio met een kunstenaar die veel ruimte nodig had omdat hij groot werk maakte. Ik probeerde toen dingen uit met gaten in karton waar licht door schijnt. Een op dat moment verkeerd geplaatst commentaar van mijn studiogenoot legde alles stil. Het werkte niet om de ruimte te delen. Maar goed, twee jaar later ben ik in New York toch een serie stedelijke illusies gaan creëren vanuit die techniek. Ik heb geen foto’s in New York gemaakt, ik zat in mijn studio de illusie van de stad uit te werken. En die illusies fotografeerde ik.
Day for Night #9 2011 – Day for Night
Toen dat in New York werd getoond, kreeg ik vragen: waar in Manhattan heb je deze foto gemaakt? Terwijl ik helemaal geen foto’s van werkelijke situaties had gemaakt! De perspectieven klopten helemaal niet. Maar het waren wel foto’s, dat was al voldoende. Ik was hoogst verbaast eigenlijk. Die discussie over fotografie als afspiegeling van de werkelijkheid voeren we toch al 150 jaar? Hoe kunnen mensen dat nu nog steeds zo accepteren?
Ik vond dat fascinerend, daarna ben ik dat principe extremer gaan opzoeken. Ik fotografeerde en filmde landschappen of situaties waarin dingen gebeurden die niet echt zijn en niet kunnen. Daar kwam Encounters uit voort. En het werkte nog steeds zo!
Die beeldtaal zit in onze collectieve verbeelding, het voelt bekend. Blijkbaar is zelfs voor de geoefende kijker de suggestie al heel acceptabel. Ook als je het beeld niet geloofd voelt het aannemelijk en magisch. Ik word steeds beter in modereren en navigeren waar ik sta in het werk.
Kosmische liefde
In The Lunar System heb je een laag toegevoegd; jouw persoonlijke universum. En je hebt er met poëzie en proza woorden aan gegeven.
In Chili kwam ik terecht omdat ik woestijnen als landschap ontzettend interessant vind, ik wist eigenlijk niets van de plek. Maar er is een vallei die ‘Valle de la Luna’ ofwel het dal van de maan heet. Het landschap wordt ook omschreven als een soort maanlandschap. Daarnaast is het één van de droogste plekken op aarde. Er is weinig lichtvervuiling waardoor er veel sterrenwachten zijn. Kosmische invloeden hebben sinds Encounters een rol gespeeld in mijn werk, dus dat we tijdens de kunstresidentie ook naar de sterrenwacht zouden gaan sprak me aan.
Bij aankomst kregen we rondleidingen over het land, we leerden over de dieren en planten. Er was veel aandacht voor de oorspronkelijke bevolking van het gebied, die evenals in andere delen van de wereld enorm onder druk staan en door de tijd behoorlijk geminimaliseerd zijn.
Dus die eerste week, vroeg één van onze inheemse begeleiders waar wij ons mee bezig hielden. En of we een partner hadden of getrouwd waren. Dat laatste vonden we een opmerkelijke vraag, veel mensen struikelden daarover. “Ingewikkeld” was vaak de strekking van het antwoord. Maar ik had daar een glashelder antwoord op. Mijn liefde is zo groot dat ik aan hem kan denken, over hem kan spreken en dan voelt hij dat aan de andere kant van de wereld, in een andere tijdzone. Zelfs als we geen contact kunnen hebben. “Het soort liefde dat voor alle eeuwigheid zal bestaan in het universum dus” concludeerde onze begeleider. Dat was een heel bijzonder moment in die groep.
Daarmee werd mijn persoonlijke verhaal opeens in een groter geheel opgenomen, het maakte deel uit van de kosmos. Ik had al met de gedachte gespeeld om iets te doen met mijn persoonlijke kosmologie zoals ik deze vroeger had verzonnen als een soort spel. Nu vielen de stukken in elkaar. Het landschap, de kosmos, mijn plek en die van mijn geliefden daarin. Mijn mythologie en dat van het inheemse volk van een plek die op de maan lijkt. Dit landschap heeft me geholpen om hier vorm aan te geven.
De trilogie heeft nu twee boeken, Searching for the Cold Spot en The Lunar System. Heb je al een idee waar die derde over zal gaan?
Ik sta open voor veranderingen en toeval. Taal speelt ieder geval een rol. Dat ik niet naar Mexico kon en door COVID-19 het schilderen ben gaan verkennen staat op zichzelf en ik zal daar nog richting aan geven. Ik probeer interesses en projecten te volgen wanneer ze zich aandienen.
Maar het laatste deel van de trilogie daar werk ik wel aan. Het bos staat er centraal in, en liefde. De teksten zijn van mezelf en uit een briefwisseling met een man in het bos in de VS, die stervende is en van mij houdt. Het is geen traditionele relatie tussen twee mensen. Er is een enorme afstand. Maar eigenlijk ook niet, omdat het bos de verbinding vormt. Op dit moment levert het veel materiaal op om uit te werken. Dat mag zich de komende tijd uitkristalliseren. Misschien wordt het dus een boek, maar misschien is het een gedicht of gewoon een ervaring. Dat weet ik uiteindelijk nooit van te voren.
Informatie over de tentoonstelling
The Lunar System is deze zomer nog te bezoeken op afspraak in Earth Based Art Space in Zutphen.
Op 18 augustus vindt een exclusieve performance plaats waarin Hanna Mattes haar gedichten en proza voordraagt en cellist Ernst Reijseger een improvisatie doet op haar werk.
Vanwege de beschikbare ruimte zijn er enkele plaatsen, belangstellenden worden verzocht contact op te nemen voor informatie.
* “My mind will travel where my body can’t go” – is een lied van Jimi Tenor. Een toepasselijke titel voor de unieke situatie waar we ons nu in bevinden.
